Dante ve İslâm

“Yirmi altı sene önce, İspanyol âlimlerinden Miguel Asin Palacios, Şark ve Garb edebiyatları için çok mühim bir hadise teşkil eden bir eser neşretmişti. İlahi Komedya'nın mevzuunu İslam kaynaklarından aldığını ileri süren bu kitap, her memlekette Dante hayranlarını ve meraklılarını telaşa düşürdü… Asin Palacios bu eserinde Yeniçağ'ı açan büyük İtalyan şairinin, her şeyden önce İslamiyet'teki Mebde' ve Mead telakkisinden ve bilhassa büyük İslam şair ve mütefekkiri Muhyiddin Arabi'nin Kitabu'l-İsra'sı ile Fütûhâtü'l-Mekkiyye'sinden mülhem olduğunu gösterdi.” Hilmi Ziya Ülken “Bu kitap Arap ve Avrupa edebiyatının çok kapsamlı bir incelemesine dayanıyor ve sonuçlar hayranlık uyandıracak bir açıklık ve güçle açıklanıyor. Avrupa'nın yeni edebi yaratımları ile Müslüman prototipleri arasındaki bağlantıları belgelemek için halen yapılması gereken çok çalışma var, ancak Dante söz konusu olduğunda meselenin kanıtlandığını söyleyebiliriz... Bir edebi çalışmanın bilimsel bir çalışma kadar eleştiriye yol açması çok nadirdir: Palacios'un talihine bakın ki, görüşleri neredeyse psikanaliz ya da izafiyet kadar büyük bir coşkuyla tartışılıyor!” George Sarton Ortaçağ dünya görüşünün edebî ve felsefî zirvelerinden olan Dante'nin ölümsüz şiiri içine doğduğu Hıristiyan Batı kültüründen özerk bir mimariye ve tuhaf detaylara sahiptir. Bu açıklanamaz ve temel farklar sayısız incelemeye konu olmuşsa da Palacios 1915'te skandal yaratan bir açıklamayla çıkagelir: İlahi Komedya'nın prototipi miraç'tır. Dante yüzeysel bir etkilenmenin ötesinde, İslam düşüncesi ile İslami kıssa ve menkıbeleri şiirine derinlemesine işlemiştir. 20. yüzyılın en büyük polemiklerinden birini başlatan bu kitap, Dante'yi de aşan bir şekilde, “Batı”yı iddia ettiği Yunan-Roma hattının ırkçı saflığından koparır, Endülüs üzerinden İslamî ve İbranî kültürle etkileşimlerinin ne kadar özsel olduğunu gösterir. Avrupa fikrini sorgulamaya açan Dante ve İslam Doğu-Batı arasında mekik dokuyan, satır-aralarında ummanlar bulan bir başyapıt.