Karşılaştırmalı Hitabet Cahiliye Dönemi ile İslam'ın İlk Dönemi

Bana iyice kulak veriniz ve beni kalpten dinleyiniz ki, öğütlerim istediğim şekilde sizde tesir bıraksın. Gurur arzularla yükselir ve kalpleri keder boğar, cehalet bakışı karartır. Gördüğünüz şeylerde ibret almak isteyenler için ibretler vardır. Dikkat etsenize; serilmiş bir yeryüzü, yükseltilmiş bir gökyüzü, doğan ve batan bir güneş, seyir halinde olan ve kaybolan yıldızlar, aybaşlarının doğurduğu ve ay sonlarının batırdığı bir dolunay, zengin bir aciz, başarısız bir sahtekâr, gencecik ölen bir delikanlı, yaşlı iken ölüp toprak olanlar, gidip de bir daha asla dönmeyenler, ölümleri durdurup da öne alınamayanlar; bir takdir ile gönderilip de beşere hayat veren, ağaçları yapraklandıran, meyveyi oluşturan ve çiçekleri açtıran bir yağmur; kayadan fışkırıp da meskûn yerlerde çeşit çeşit yeşillikler yeşerten, böylece canlılara hayat veren, başıboş gezen hayvanları doyuran ve nimetleri arttıran bir su, bütün bunlarda yaratılmış olanları bir düzen ve dengeyle idare eden, her şeyi takdir eden, kusursuzca yaratan, her şeye şekil ve suret veren yaratıcıya ait çok açık deliller vardır. Ey yüz çevirip kaçan akıllar ve ey yüz çevirip kaçan kalpler, hadi söyleyin, nereden döndürülüyorsunuz, hangi yoldan sapıyorsunuz, hangi şaşkınlıkla başıboş ve amaçsızca koşuyorsunuz; Şayet kalplerdeki perdeler kaldırılıp, gözlerdeki perde de çekilse elbette şüphe ile gerçek birbirinden ayrılır ve kendisini dalalet kaplayan kimseyi, cehalet sarhoşluğundan uyandırır. el-Me'mûn el-Hârise