Osmanlı Şeyhülislâmlarının Terâcim-i Ahvâli

Osmanlı'nın son döneminde yetişip kültür hayatımıza damga vurmuş iki mühim zât tarafından hazırlanan Osmanlı Şeyhülislâmlarının Terâcim-i Ahvâli ismiyle Meşihat tarafından 1334'te (1916) neşredilen İlmiyye Salnâmesi'nin ikinci kısmında bulunan bu çalışma, sondan beşi hariç 124 şeyhülislâmın terceme-i hâlini ihtiva etmektedir. İlk 108'ini Ahmed Refik Bey'in, sonraki 16 tanesini de Ali Emîrî Efendi'nin kaleme aldığı biyografiler genel itibarıyla ansiklopedi tarzıyla hazırlandığı için şeyhülislâmların soyu, doğum yeri ve tarihi, tahsili, vazifeleri, memuriyet ve azil tarihleri, varsa eserlerinin isimleri, vefat yerleri ve tarihleri, mezar yerleri ve hayratları hakkında bilgiler yanında çok nadir de olsa yer yer menkıbelerine de yer verilmektedir. Bu çalışmayı asıl önemli kılan husus ise bugün nerede oldukları bilinmeyen, 124 şeyhülislâmdan 109 tanesinin el yazıları ve imzalarıyla birlikte Fetvâhâne-i Âlî'den, Yıldız Kütüphanesi'nden ve özel şahıs kütüphanelerinden alınan bazen bir bazen da birden çok fetvayı ihtiva etmesidir ki bu fetvalar toplamda 251 tanedir. Son olarak bu çalışmamız, Osmanlı Devleti'nde meşihat makamında bulunan şeyhülislâmlar hakkında kısa, öz ve topluca bilgiler sunmakla beraber fetvalarından da örnekler barındırarak hem zamanında hem de günümüzde alanında bir ilk olma özelliğini taşımaktadır.