Osmanlıda Gündelik Hayat;17. Yüzyıl Ayntab Örneği

Osmanlıda Gündelik Hayat (17. Yüzyıl Ayntab Örneği) isimli bu çalışma; 17. yüzyılda Ayntab'da yaşayan sıradan insanların biri birleri ile olan ilişkileri ve günlük hayatlarının nasıl şekillendiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. İlk çağlardan beri, insanlığın yerleşik yaşama geçtiği Mezopotamya'nın bir parçası olan Ayntab şehri, aynı zamanda Ortadoğu'nun stratejik bir bölgesindedir. Önemli ticaret yolları üzerinde bulunması ve halkının ticarî kabiliyeti, Osmanlı fethinden sonra Ayntab'ı kısa süre içinde gözde iktisadi merkezlerden biri hâline getirmiştir. Ayntab şehri belli miktarda nüfusuyla, kale, çarşı, pazar, han ve dükkânlarıyla şehir tanımının birçok özelliğini taşıdığı halde, yoğun iş bölümü ve ziraat harici işlerle uğraşma hususlarında farklılıklar göstermektedir. Şehirde oturan pek çok insan, esnaflığın yanı sıra bir miktar tarla, bağ ve bahçesinde ziraatla, evinde de birkaç inek ve koyun ile hayvancılıkla uğraşmaktadırlar. Şehir İslâm şehir geleneğinin gereği olarak mahallelere bölünmüştür. 16. yüzyılda 28 olan mahalle sayısı 17. yüzyılın ikinci yarsıda 56'ya yükselmiştir. Mahalle içinde bir statü farklılaşmasının oluşmadığı, değişik zümrelerden, zengin fakir her seviyede ailenin farklı büyüklükteki konutlarda yan yana yaşadıkları görülür. Ayntab şehrinde gündelik hayatı ile ilgili olarak üzerinde durulması gereken bir diğer konu da Müslümanlarla gayrimüslimlerin bir arada huzur içerisinde aynı mahallelerde yaşamakta olduklarıdır. Bu insanlar, din veya cemaat ayırımını düşünmeksizin ticaret yapabilmekte, birbirlerine borç para verebilmekte ve gayrimenkullerini alıp- satabilmektedirler. Gayrimüslimler, ticaretin ötesinde, ihtiyaç duydukları zamanlarda Müslümanlar gibi şer'i mahkemeyi kullanabilmektedirler. 17. yüzyılda Ayntab ailesi İslam-Osmanlı hukukuna ve bölgenin örf ve adetlerine göre teşekkül etmiştir. Eşler arasında yürütemeyecekleri aile birliği İslam hukukunun benimsediği talak, muhala‘a ve tefrîk ile gerçekleşmektedir. Ayrıca 17. yüzyılda Ayntab'da, kadınların bir bölümünün, mahkemeye gelerek dertlerini anlatabildikleri ve çoğu zaman da taraf oldukları davayı kazandıkları, mahkeme kayıtlarının tanıklığından anlaşılmaktadır. Şehirde ticaret yerleri; Tahte'l-kal'a, Arasa, Uzun Çarşı gibi belli bölgelerde toplanmıştır. Yine esnaflar kendi adları ile anılan çarşılarda faaliyet göstermektedir. Ayntab'da ailenin yaşadığı mekân olan ev, sıcak iklimin etkisi, İslâm dininin aile yaşantısının gizliliğine verdiği önem ve aile yapısının ataerkil olmasıyla kendi içine dönük bir avlu etrafında biçimlenmiştir.