Retorik

Büyük İskender'in öğretmeni, mantık biliminin öncüsü, gerçekçiliğin "baba"sı Aristoteles, tam bir "hezarfen"di. El attığı pek çok bilgi alanı yanında "konuşma sanatı" üzerine de bir kitap yazdı: Retorik. Aristoteles'in bütün yapıtları gibi Retorik de hemen hemen bütün dillere çevrildi, hem Doğu'yu, hem de Batı'yı etkiledi. Türkçe okunmak içinse, çevirmenini bekledi. İki bin üç yüz yıldır taptaze duran bu başyapıt, gelecek yüzyıllara da kalacak.. Tadımlık Zenginliği oluşturan şeyler şunlardır: bol miktarda sikke ve toprak; çok sayıda, büyük ve güzel malikâne, aynı zamanda çok sayıda ve güzel araç gereç, hayvan ve köle. Bütün bu tür mallar bizimdir, güvendedir, efendiye yakışır şeylerdir ve yararlıdır. Yararlı türden olanlar üretken olanlardır, efendiye yakışır türden olanlar zevk verenlerdir. 'Üretken' demekle bizim gelirimizi elde ettiğimiz şeyleri kastediyorum; 'zevk verenler' derken de kullanımlarından başka değerli bir şey elde etmediğimiz şeyleri. 'Güvenlik' ölçütü, kullanımı bizim yetkemizde olacak yer ve durumlarda mala sahipliktir; onu elden çıkarmak ya da saklamak kendi yetkemizde ise o şey 'bizim' demektir. 'Onu elden çıkarma' derken onu başkasına vermeyi ya da satmayı kastediyorum. Bir bütün olarak zenginlik, onlara sahip olmaktan çok onları kulanmaktadır; zenginliği yaratan şey, gerçekten de malın hareketidir -- yani kullanımı. Ün herkes tarafından sayılmak, ya da herkesin, veya çoğunluğun, iyilerin veya akıllıların arzu ettiği herhangi bir niteliğe sahip olmak demektir. Onur, bir insanın iyi şeyler yaptığı için ünlü olduğunun işaretidir. En çok ve en uygun olarak, halihazırda iyilik yapmış olanlara, ama gelecekte iyilik yapabileceklere de verilir. İyi şeyler yapmakla, ya yaşamın ve yaşam araçlarının korunması; ya da zenginlik veya her zaman ya da belli bir zaman ve yerde elde edilmesi güç bazı başka iyi şeyler kastediliyor -- çünkü birçok kimse, küçük görünen şeylerden dolayı onur kazanır, ama bunun zamanı ve durumudur onun değerini yapan. Onuru oluşturan şeyler şunlardır: özveriler; şiir ya da düzyazıda anılmalar; devlet gömme töreni;(37) heykeller; kamu yardımları;(38) yabancılar arasında, sayılma, yer verilme; ve çeşitli insan toplulukları arasında onur göstergesi olarak kabul edilen armağanlar. Çünkü bir armağan yalnızca bir parça malın bağışlanması değil, aynı zamanda bir onur nişanıdır; bu da, para düşkünü kişilerin olduğu kadar onur düşkünü kişilerin de onu neden istediğini açıklar bize. Armağan, her ikisine de istedikleri şeyi getirir; para düşkünlerine arzuladıkları şeyi getiren bir mal parçasıdır; onur düşkünlerinin arzuladıkları onuru da getirir. Bedence üstünlük sağlıktır; yani, bizi bir yandan hastalıktan uzak tutarken, bir yandan da bedenlerimizi kullanmamıza izin veren bir durumdur; çünkü birçok kimse, bize anlatıldığı kadarıyla Herodikos(39) kadar 'sağlıklı'dır; hiç kimse de bunları 'sağlık'larından dolayı şanslı sayamaz, çünkü bunlar insanların yaptıkları her şeyden ya da hemen hemen her şeyden kaçınmak zorundadırlar. -- Güzellik yaşam dönemine göre değişir. Genç bir insanda güzellik, koşma ve kuvvet yarışmaları gibi çabalara uygun bir bedene sahip olmak demektir; seyretmesi insana zevk veren biri demektir o; bu yüzden de, komple atletler, hem kuvvet yarışmalarına hem de sürate doğal olarak kendilerini uydurdukları için en güzelleridir. Yaşamının en güzel dönemindeki bir insan için güzellik, hoş fakat aynı zamanda heybetli bir dış görünüşle birlikte, savaşıma elverişliliktir. Yaşlı bir insan için güzellik, gerekli çabaları gösterecek kadar güçlü olmak ve yaşlılığın başkalarına acı çektirecek tüm sakatlıklarından uzak olmaktır.(40) Kuvvet, bir başkasını, istediği gibi hareket ettirebilme gücüdür; bunu yapmak için, o kimseyi ya çekmek, itmek, kaldırmak, durdurmak ya da yakalamak zorundasınızdır; yani bütün bunları, ya da en azından birkaçını yapacak kadar güçlü olmak zorundasınızdır. Beden büyüklüğü bakımından üstünlük, sıradan kimselerden, sonuçta hareketlerini yavaşlatmayacak derecede boyca, yapıca ve nefesçe üstün olan demektir. Bedenin atletik üstünlüğü irilikte, güçte ve çevikliktedir; çeviklik güç demektir. Bacaklarını belli bir biçimde ileri doğru atabilen ve onları hızla uzağa hareket ettirebilen kişi, koşmada iyidir; yakalayabilen ve altta tutabilen kişi güreşte iyidir; bir rakibi doğru bir vuruşla yerinden kımıldatabilen kişi iyi bir boksördür; son ikisini yapabilen kişi iyi bir pankrasçıdır, hepsini yapabilen kişiyse 'komple' bir atlettir. Yaşlılıkta mutluluk, yaşlılığın yavaş ve acısız biçimde gelmesidir; çünkü bir insan ya hızla ya da yavaş fakat ağrılarla, sızılarla yaşlanırsa bu mutluluğa sahip değildir. Hem bedenin üstünlüklerinden hem de şanstan doğar bu. Bir insan hastalıktan uzak değilse, ya da güçlü değilse, acı çekmekten kurtulamayacaktır; şanslı da değilse, uzun ve acısız bir yaşam süremeyecektir. Gerçekten de, sağlıktan ve güçten tamamen bağımsız bir uzun yaşam olasılığı vardır; çünkü bedence üstün olmayan birçok kişi uzun yaşıyor; fakat bizim şu andaki amacımızı göz önünde tutarsak, bunun ayrıntılarına girmenin yararı yok. 'Birçok dosta sahip olma', 'iyi dostlara sahip olma' terimlerini açıklamaya gerek yok; çünkü biz bir 'dost'u, sizin uğrunuza, sizin için iyi olacağını düşündüğü şeyi yapmaya her zaman çaba gösteren biri olarak tanımlarız. Birçok kimse ona karşı bu duyguları duyuyorsa, o insanın birçok dostu var; eğer bu insanlar değerli insanlarsa, iyi dostları var demektir.